พระพิชิตมารโมลีโลก

พระพุทธรูปหลวงพ่อเพชร วัดบ้านแพน ตำบลสามกอ อำเภอเสนา จังหวัดพระนครศรีอยุธยา ปัจจุบันประดิษฐานอยู่ภายในอุโบสถวัดบ้านแพน ไม่ปรากฏหลักฐานว่าสร้างขึ้นเมื่อใด เป็นพระพุทธรูปปางสมาธิ แกะสลักด้วยหินศิลาแลง หน้าตักกว้าง 1.77 เมตร สูง 2.62 เมตร จากพุทธลักษณะโดยรวมเป็น ศิลปะแบบอู่ทอง กล่าวคือ พระรัศมีเป็นเปลวสูง มีแถบไรพระศกเป็นกรอบ วงพระพักตร์เป็นสี่เหลี่ยม ดูเคร่งขรึม ริมพระโอษฐ์ค่อนข้างกว้างและแบะออกไปในแบบศิลปะเขมร (ลพบุรี) พระขนงโก่งและจรดกันเป็นรูปปีกกา พระเนตรเหลือบต่ำ ลักษณะยาวรี เปลือกพระเนตรหนา พระนาสิกใหญ่ พระกรรณยาว ส่วนบนโค้งมน คล้ายใบหูของมนุษย์ ติ่งพระกรรณเป็นปลายมนโค้งเกือบจรดถึงพระพาหา ชายสังฆาฏิยาวจรดพระนาภี เป็นแผ่นใหญ่และปลายตัดตรง พระชงฆ์เป็นสัน เรียกว่า “แข้งคม” นั่งขัดสมาธิราบ ปางสมาธิ ประทับนั่งเหนือฐานบัว ศิลปะแบบอู่ทอง อายุสมัยระหว่างพุทธศตวรรษที่ 17 – 19 เป็นศิลปะที่มีอิทธิพลของศิลปะทวารวดีและศิลปะเขมร (ลพบุรี) ปะปนอยู่ นักวิชาการจึงอนุโลมเรียกศิลปะนี้ว่า “แบบอู่ทอง” เป็นที่เข้าใจโดยทั่วไปว่า หมายถึง ศิลปะในภาคกลางที่เกิดขึ้นก่อนสมัยอยุธยา แบ่งเป็น 3 รุ่น คือ

 

    พระพุทธรูปแบบอู่ทอง รุ่นที่ 1 (หน้าแก่) มีพระพักตร์แบบพื้นเมือง คือ พระพักตร์สี่เหลี่ยม ขมวดพระเกศามีขนาดเล็ก เม็ดพระศกคมชัด พระรัศมีเป็นตุ่มเล็กๆ พระนลาฏกว้าง ความกว้างของพระนลาฏรับกับแนวพระขนงที่ต่อกันคล้ายปีกกา พระหนุป้านอย่างที่เราเรียกว่า คางคน ชายสังฆาฏิเป็นแผ่นใหญ่ปลายตัดตรง

​

    พระพุทธรูปแบบอู่ทอง รุ่นที่ 2 (หน้ากลาง) พระพักตร์แบบศิลปะเขมร (ลพบุรี) พระพักตร์สี่เหลี่ยม ถมึงทึง ขมวดพระเกศาเล็ก มีแถบไรพระศก (แนวที่ปรากฎอยู่ระหว่างพระนลาฏและขมวดพระเกศา) พระรัศมีเป็นเปลว ชายสังฆาฏิเป็นแผ่นใหญ่ปลายตัดตรง นิยมทำพระพุทธรูปที่มีพระชงฆ์เป็นสันที่เรียกว่า “พระแข้งคม” ประทับนั่งเหนือฐานบัวที่เว้าเป็นร่อง

​

พระพุทธรูปแบบอู่ทอง รุ่นที่3 (หน้าหนุ่ม) มีอิทธิพลของศิลปะสุโขทัย ลักษณะโดยรวมคล้ายกับรุ่นที่2 ที่มีความแตกต่าง คือ พระพักตร์รูปไข่

พระนลาฏแคบ พระวรกายเพรียว และพระรัศมีเป็นเปลวสูงอย่างมาก เมื่อพิจารณาจากลักษณะทางศิลปกรรมโดยรวมของพระพุทธรูปแบบอู่ทองแต่ละรุ่นแล้ว จึงระบุได้ว่า พระพุทธรูปหลวงพ่อเพชร วัดบ้านแพน จัดอยู่ใน พระพุทธรูปแบบอู่ทอง รุ่นที่ 2

​

องค์ที่ 1 พระพิชิตมารโมลีโลก พระพุทธรูปประธานประจำอุโบสถ วัดบ้านแพน (ที่สร้างครอบทับ หลวงพ่อเพชร องค์เดิมไว้)

องค์ที่ 2 พระพุทธรูปหลวงพ่อเพชร วัดบ้านแพน องค์ปัจจุบัน

ที่มา : พระครูวินัยธรยิ่งยศ อุตฺตมปญฺโญ. (2 กรกฎาคม 2565).

    

พระพุทธรูปหลวงพ่อเพชร เป็นพระพุทธรูปศักดิ์สิทธิ์ที่ชาวบ้านรู้จักและให้ความเคารพนับถือมาก ทั้งนี้ ได้มีความเปลี่ยนแปลงเกิดขึ้นประมาณปี

พ.ศ. 2517 เนื่องจากได้มีการบูรณะองค์พระพุทธรูปหลวงพ่อเพชรโดยสร้างพระประธานครอบทับพระพุทธรูปองค์เดิม ด้วยการลงรักปิดทอง ดังเช่นปรากฏให้เห็นในปัจจุบัน ทั้งนี้ คติความเชื่อในการสร้างพระพุทธรูปครอบทับพระพุทธรูปองค์เดิม หรือการบรรจุสิ่งสำคัญ ในพระพุทธรูปอาจเป็นความเชื่อในแง่ที่ว่า พระพุทธรูปเป็นสัญลักษณ์ที่สร้างขึ้นเป็นตัวแทนองค์พระพุทธเจ้า เมื่อบรรจุสิ่งสำคัญลงไปภายในจะทำให้ความสำคัญและความศักดิ์สิทธิ์ปรากฏเพิ่มมากยิ่งขึ้น ปรากฏหลักฐาน เช่น การปฏิสังขรณ์องค์พระปฐมเจดีย์ ก็ได้ปฏิสังขรณ์โดยสร้างองค์พระปฐมเจดีย์ใหม่ คือ องค์ที่เห็นในปัจจุบัน ครอบทับองค์เดิม รวมถึงพระพุทธรูปพระมงคลบพิตร ใน พ.ศ. 2499 ก็ถูกพบว่า มีการบรรจุพระพุทธรูป เป็นจำนวนมากอยู่ภายในพระอุระและพระพาหาซ้าย รวมถึงการบรรจุพระเครื่อง พระพิมพ์ภายในเจดีย์ ก็คงเนื่องมาด้วยคติความเชื่อในแนวทางเดียวกันนี้

 

สรุป 

จากพุทธลักษณะทางศิลปกรรมของหลวงพ่อเพชรที่ปรากฏ สามารถระบุได้ว่าเป็นพระพุทธรูป ศิลปะแบบอู่ทอง รุ่นที่ 2 เนื่องจากพุทธลักษณะทางศิลปกรรม โดยเฉพาะพระพักตร์ที่เป็นสี่เหลี่ยม ดูเคร่งขรึม ริมพระโอษฐ์ค่อนข้างกว้างและแบะออกไปในแบบศิลปะเขมร (ลพบุรี) มีความใกล้เคียงกับพระพุทธรูปแบบอู่ทอง รุ่นที่ 1 แตกต่างเพียงมีพระรัศมีเป็นเปลว สำหรับความสำคัญของพระพุทธรูปหลวงพ่อเพชร วัดบ้านแพน นับเป็นพระพุทธรูปที่มีความสำคัญเป็นอย่างมาก เนื่องจากเป็นพระพุทธรูปศักดิ์สิทธิ์ที่ได้รับความเคารพนับถือ  มาอย่างยาวนานจากอดีตจนถึงปัจจุบัน